ELKARRIZKETA: GARBIÑE
ELIZEGI, Baztango alkatea
(16. Metazirin argitaratutako elkarrizketa)
“gure borondatea ahalik
eta parte hartze gehien izatea”
Eraldaketa sozialaren bidean herritarren boteretzeak eta
parte hartzeak garrantzi handia du. Horregatik, Metazirin Baztango
erakundetzearen inguruan etengabeko gogoeta abiatu genuen. Orain artio gure
arreta herrietako Batzarretan eta Batzar Nagusian pausatu dugu; haatik,
oraingoan, udaletxean izandako aldaketarengatik udalean pausatu dugu. Garbiñe
Elizegi alkatearekin udala, boterea eta parte hartzeari buruz aritu gara.
Garbiñe alkatea izateaz gain herri mugimenduan urteetan aritu da lurraren
defentsako taldeetan eta mugimendu feministan. Esperientzia guzti hori baliatuz
berarekin solastatu gara.
Udala administrazio eta botere gunea da, agintari eta agindupeko eskeman eraikia.
Halaber, herritarren egunerokotasuneko hainbat kontu eta Bailarako erabaki
estratejikoak osoko bilkurako hamahiru zinegotzien eskuetan daude. Egitura
horretan goitiko aldean alkatea dago…
Bai, egitura arras bertikala da. Alkateak alimaleko boterea
du eta alkateak ez duen tokian udaleko osoko bilkurak du. Erabaki guztiak
hartzeko ahalmena alkateak eta osoko bilkurak dute. Horrela dago antolatua, gu
gure aldetik ardurak eta boterea banatzen saiatzen gara, baina sistema horrela
antolatua dagoenez, horretarako mugak daude, gainera guttiengoan egonik, nahiz
eta ardura eta boterea banatu nahi izan, gerta daiteke gainerako alderdiek
halakorik ez onartzea. Adibidez, erran dezakezu udal gisa erabaki bat hartzeko
prozesu parte hartzailea egin nahi duzula, herritarren erabakia izan dadin,
baina borondatea hori izanagatik guttiengoan egoterakoan bertzeek apustu hori
trabatu dezakete; beraz, ez dago inondik ere bermatua. Lege aldetik horrela
antolatua dago.
Eta udaletxetik begiratuta, udala ikusten duzu herriko
zati gisa, herritarren tresna gisa edo herritarrengandik bereizirik dagoen
botere egitura moduan?
Herritarren tresna moduan ikusten dut, hori izan beharko
litzateke; herritarren nahiak eta helburuak lortzeko tresna. Gauza da orain
artio ez dela horrela izan eta alde horretatik lanketa egin behar dela. Azken
finean kultura aldaketa da. Zeren alderantziz izatera ohituratu baikara ,
horregatik jendeak, nahiz eta aukera eman ez du sinisten egiazki bere aukera
edo iritzia izaten ahal denik. Orduan, jendeak ikusten badu udala tresna bat
izan daitekeela erabiliko du eta, kultura aldaketa hori ere ahalbidetzen ariko
gara. Baina ikusten badu parte hartuta ere bere iritzia ez dela kontuan hartzen
logikoena jendeak ez parte hartzea eta erakundeetan ez sinistea da.
Modu berean, bailarako berezko erakundeak, teorikoki
herritarren parte hartze zuzenean oinarrituriko
herrietako batzarrak eta Batzar Nagusia gainbehera etorririk eta
eskumenez husturik daude…
Bai, teorikoki bederen arras modu parte hartzailean
antolaturik daude, nahiz eta ñabardurekin zeren garai batean etxeetako nagusiek
soilik parte hartzen zuten. Gaur egun edonork parte hartzen ahal du, etxejabea
izan edo ez. Afera da azkeneko urteetan indarra kendu zaiela eta, horrek,
jendeak antolamendu hauetan ez sinistea ekarri du. Pittanaka horri buelta eman
behar zaio eta antolamendu horiek erabili.
Betiere, herriak batzarre bidez gobernatzeko, suposatzen
da lehenagoko jendarte horiek nahiko homogeneoak zirela. Gaur egun, klase
jendartean, desberdintasun sozialak handiak izanik, elkarren artean guztiz
kontrakoak diren interesekin, posible da Batzarreen bidez herri bat kudeatu ahal izatea?
Uste dut gure herriak ez direla horren handiak eta posiblea
dela Batzarreen bidez kudeatzea. Herrigune handiagoetan akaso desberdina izan
daiteke, horietan auzoka-edo egin beharko liratezke batzarrak. Baina gehiengo
soziala klase batekoa baldin bada, logikoena da erabakiak ere horren araberakok
izatea. Haatik, orain artio klase pribilejiatuek erakundeak beraien eskuetan
izan dituzte, eta herritarrek ez dute
aukerarik izan. Batzarrak erabakitzeko guneak izateaz gain informazioa emateko
ere izan behar dute, erakundeen eta herritarren arteko, bi norabideko
komunikaziorako bitartekoak.
Udal jarduera Baztanen, neurri handian bezerokerian
eraiki da, faboritismoan, horrek, herritarren artean gisako kultura ekarri du;
horretaz gain, oraingo jendarteak bulkatutako despolitazioa eta delegazionismoa
dago…
Funtzionatzeko modu horrek oraino jarraitzen du, gu aldatu
nahian gabiltza, baina egun batetik bertzerat ez da horrelakorik gertatuko,
zeren orain artio ezagutu dena hori izan baita. Jendeak aunitzetan bere bozka
emateko tenorean bere familiakoa edo laguna delako erabakitzen du, modu
horretan nahi duena lortzen lagunduko diolakoan. Guk erakundeak ez ditugu
horrela ulertzen. Herritarrek eskubideak dituzte, berdin du herritarra nor den
edo nondik datorren. Baina horretarako jendeak sinitsi behar du horrela izan
daitekeela. Baina hori zoritxarrez, Baztanen eta Nafarroan, gure antolaketa
sozialarengatik mantendu den funtzionatzeko modua izan da.Bertzalde, despolitizazioaren eta deleganionismoaren inguruan, ez dakit zehazki azken urteetan makurragorat egin ote dugun. Berriki artio, ezagutu dugun egoera ekonomiko “baikorrak”, kultura kontsumistak eta indibidualismoak horretarat bultzatu du. Dagoeneko ez dugu gure ondokoaren beharrik; ekonomikoki eguneroko “beharrak” ordaintzen ahal ditugu eta horrek bakoitzak bere zilkorat begiratzerat eramaten gaitu. Ikusi dugu apatia edo pasotismo horrek zertara eraman gaituen; jendea pixkanaka erreakzionatzen ari dela uste dut, eta gauzak nola datozen ikusita, uste dut jendea aldatuko dela.
Udaletxe berria eratu bezain laster batzorde irekiak
sortu dituzue. Zertan dago ekimena? Ze erantzun izan du eta zer balorazio
egiten duzu?
Orain artiokoa arras positiboa izan da. Jende aunitzek parte
hartzen du batzorde irekietan. Batzuk bertzeak baino hobe funtzionatzen dute,
hori ere normala da. Hamar batzorde egin ditugu[1].
Gehienetan hamar pertsonatik goiti daude, eta nire ustez Baztanendako parte
hartze handia da. Horrela jarraitzen badugu, funtzionatzeko modu hau ohituran
bihurtu daiteke. Eta erabakiak hartzeko ere, zenbat eta jende gehiagok parte
hartu aisagoa izanen da gehiengo sozialaren oniritzia izatea
Udalaren irekiera, batzordeen sorrera, parte hartze
prozesuak (udal plana)… bide horren garapena nola ikusten duzu? Norat iritsi beharko
ginateke?
Helburua litzateke herritar guztiek erakundeetan eta
erabakiguneetan parte hartzea beraien eskubide eta betebehar gisa ikustea.
Egiten ari garena berria izaganatik, jendeak ikusten badu, bide horretatik
denon artean bakoitzak gutti goiti beheiti nahi duena erdiesten duela edo
gustatuko litzaigukeen jendartean aitzinatzen dugula, gero eta jende gehiagok
parte hartuko duela iruditzen zait.
Eta guzti horien ondoan herrietako batzarrak eta Batzar
Nagusia nola edo non kokatzen dituzu?
Nik uste denen arteko harreman bat izan behar duela.
Baztango antolaketa nahiko konplexua da, hainbertze herri gaudelako. Nafarroako
bertze udalerrietan kontzejuak daude eta kontzejuek beraien erabakiak hartzen
dituzte, maila handi batean guttienez, hemengo herriek baino gehiago. Batzarrak
ere kontuan hartzea garrantzitsua da eta gure lana guztien arteko komunikazioa
bermatzea izan beharko du. Erabakiak hartzeko tenoren herriekin egon behar da,
ezin da batzordeetan bakarrik egin. Batzorde irekiak Baztan mailako erabakiak
hartzeko egiten ditugu, baina, aldi berean, herri bakoitzak ere bere
errealitatea du. Udal Planarekin hala ari gara, hau da, alde batetik foro bat
behar dugu Baztango sektore desberdinetan dauden eragileekin, baino
bertzaldetik kuartelka eginen diren bilerak daude, tokiko errealitatea zein den
ezagutzeko. Denen artean elkarlana egon behar du, zeren azken batean Udala
hamabortz herrien udala da eta hau da momentuz proposatzen dugun formula
erabakiak eta parte hartzea egituratzeko. Akaso, hemendik urte batzuetarat
bertze modu batzuk egokiagoak izan daitezkeela ikusi daiteke. Guzti hau, bistan
denez, ikaste prozesua da denondako, berria, bai guretako baita herritarrendako
ere… Garrantzitsuena borondatea da eta gure borondatea ahalik eta parte hartze
gehien izatea da eta hau ohitura bihurtzea eta informazioa eta gardentasuna
izatea.
Orain artio bailaran egituraturik gabe zeuden hainbat
sektore udal batzorde irekien bidez egituratzen ari dira. Horrek alde batetik
sektore berrien eraketa suposatzen du, subjektu berriena ere bai; baina udal
dinamikaren menpeko izateko arriskua ere bai.
Momentu honetan adibidez, batzordeak planteatzen
ditugularik, dagoeneko antolaturik dauden kolektiboak deitu ditugu, nahiz
banakoak ere etorri daitezkeen. Logikoki kolektiboei bertze garrantzia eman
zaie zeren helburu zehatz batekin ari diren taldeak baitira eta beraz, banakoak
baino ordezkaritza zabalagoa dute. Nolanahi ere den, garbi dago talde bakoitzak
batzordetik harago bere jarduerak egiten ahal dituela. Ikusten duguna da, gauza
guztietan bezala, elkartuz indarra gehiago dugula, eta praktikotasunari begira
ere, aisago da taldeen ordezkariekin tratatzea milaka banakorekin baino.
Herritarren protagonismoan oinarrituriko erakunde eredu
berri batek, erabaki politikoaz harago, kultura aldaketa sakona eskatzen du,
bai herritarren artean baita udalean ere. Nondik eragin daiteke horretan?
Praktikarekin bakarrik aski da?
Nik uste denetarik behar den. Hasteko formakuntza behar da,
instituzioetan gaudenen aldetik eta herritarren aldetik ere bai; parte hartzea
aipatzen dugularik jakin behar dugu zer erran nahi dugun eta horrek zer
suposatzen duen. Zeren gauza guztiekin bezala, parte hartzea aipatzen da baina
hedatzen diren kontzeptu aunitzen moduan, alde bakoitzak gero nahi moduan
erabiltzen du. Hortaz kontzeptuak zehaztea eta zer erran nahi duten argitzea
garrantzitsua da, kasu honetan zer erran nahi duen parte hartzeak, horrekin zer
erdietsi nahi dugun… Guzti hori gauzatzeko erabiltzen ditugun kontzeptuen
gaineko adostasuna behar da. Horretarako, erran bezala formakuntza behar da.
Bertzalde, praktika ere beharrezkoa da, praktikan paratu eta herritarrek ikusi
ahal izatea erraten dutena kontuan hartzen dela. Hortik aitzinerat gauzak
aldatuz joan behar dira, zer funtzionatzen duen eta zerk ez ikusita.
Formakuntza eta praktika horretarako teknikoak beharko
dira, aholkulariak, zinegotzigo bereziak… Hau da, parte hartzea, planteamendu politikoa izateaz gain,
eratu beharreko eta inbertsioak eskatzen dituen eremua da…
Bai, aurtengo aurrekontuetan adibidez Udal Plan Orokorra
egiteko prozesu parte hartzailerako diru bat bideratu dugu. Horrek lan bat
suposatzen du eta lan horretarako jardun horietan ari diren teknikariak behar
dira: herritarren arteko prozesuak dinamizatzeko adibidez. Horrek kostu bat du
baina hasierako inbertsio hori egiteak merezi du.
Aipatu dugun guztia eraldaketa sozial prozesu batean
sartzen da. Eraldaketa sozialean eragiteko ezkerretik hiru jardun eremu
zehazten dira: instituzionala, herri mugimenduarena, ideologikoa… Nola ikusten
dituzu eremu horiek Baztanen?
Erakundeen eremuan ikusten dut hasieran gaudela. Orain
zortzi hilabete artio Baztango erakundeen dinamika guztiz kontrakoa izan da.
Bistan denez eremu horretan aldaketak egitea kostako da. Udala orain artio aski
egitura bertikala izan da, gutti batzuk erabakiak hartzen zituzten eta
herritarrek horiek bete bertzerik ez zuten. Akaso sektore batek hori ezbaian
paratzen zuen, baina gehiengoak hala jokatzen zuen. Hortaz, guk ikusten badugu
gauzak bertze modu baterat egin behar direla, eta hori egiten badugu,
herritarrek hori normaltako hartuko dute eta dinamika horretan murgiltzea
aisagoa izanen da. Bertze kontu bat da egunerokoan zenbateraino parte hartuko duten zeren orain artio herritarren
papera arras pasiboa izan baita. Ideologikoki ere lana handia egin beharra dago. Batzarreen afera-eta nahiko onartua dagoela uste dut, baina eraldaketa sozialaren aldarria ideologikoki ez dakit zenbateraino hedatua dagoen. Ez dut jendea planteamendu horietarat sobera lerroturik ikusten. Herri mugimenduari buruz, Baztanen dagoena, halako udalerri sakabanatu eta ttipi bati dagokiona da. Ez dago mugitzeko sobera ohiturarik. Herrietan, herriko lanak egiteko, auzolana e.a. ohitura dago, eta hori aski positiboa izan daiteke herritarren mugimendua indartzeko; baina ideologikoki jendea ez dut horretarako sobera prest ikusten.
[1] Hamar batzodeak haueka dira: hirigintza,
euskara, kultura, industria, zaborrak, berdintasuna, zerbitzu sozialak,
nekazaritza-ingurugiroa, hezkuntza, turismoa eta komertzioa
iruzkinik ez:
Argitaratu iruzkina