MUTIL-DANTZAK ETA DIARIO DE NOTICIAS
(15. Metaziri-n argitaratutako testua)
Bertze urte batez
Elizondoko bestak pasatu dira, eta bertze urte batez, mutil-dantzen inguruan
Diario de Noticias egunkaria herriko giroa gaiztotzen saiatu da, aldika
gezurrak erabiliz bertzeetan manipulazioarekin jokatuz. Testu honetan batez ere
horren inguruan arituko gara, gai honek aipatu egunkarian izan duen trataeraz; nahiz
zeharka, mutil-dantzaren inguruko eztabaidaz aipamen batzuk ere eginen ditugun.
Hedabideek
jendartean duten eragina argitzeko tenorean komunikazioaren teoria desberdinak
garatu dira, horietako bat: agenda setting delakoa dugu. Teoria honen
arabera hedabideek publikoarendako interesa duten gaiak zein diren zehazten
dituzte, hau da, arretagune informatiboa ezartzen dute, gai batzuk berrietan bihurtzen dituzte eta bertzeak baztertzen; horrela,
berriaren gainean publikoaren kontzientzia jakin bat sustatuz. Diario de
Noticiaseko gure berriemailearen kasuan informazioaren arretagunearen ezarpenak
aipamen berezia merezi du: egunkari horretako bestetako gehigarriaren barnean,
Elizondo abizenak munduan duen hedapenari buruzko erreportaia eskaini zigun[1],
edo 1953ko italiako erreportari batek Elizondoko neskei buruz egin zuen
artikuluarena[2].
Iduri luke elizondokoa izanagatik ez duela bere herria ezagutzen, ez dakiela
bestetan zer dagoen edo errealitatearekiko lotura guztiz galdu duela; zeren
bestetako gehigarrian argitaratzeko adina berri egon baitira aurtengo bestetan.
Ez bada bestak hutsera mugatu nahi zituela eta berak eraikitako hustasun
horretan mutil-dantzen gaiari alimaleko ohiartzuna eman nahi ziola, bestetako
gertakari garrantzitsuena bailitzan, horrela, bestetako arretagune nagusian
bihurtuz. Helburua hori bazuen ez dakit zergatik egon den Santioak artio zain,
zeren aurtengo Arizkungo bestetako egun nagusiko mutil-dantzetan neskek ere
parte hartu baitute; eta Baztanen herri
bat izan bada usadioen eta ohituren gordailu, hori Arizkun izan da. Hortaz, gaiak halako interesa badu,
aspalditik beharko zuen berri baterako gaia. Beraz, informatiboak soilik ez diren helburuak dituela
pentsatzea zilegia da.
Helburu hori zein
izan daiteke? ba orain artio bere idatzietan erakutsi duen moduan Elizondoko
herriko agintari berriei eta Bailarako udaletxeari bizkarra berotzea, bidenabar
ezker abertzaleari ere egurra emanez; mutil-dantzen gaia horretarako aitzakia
bertzerik ez da. Azken hamarkadan Baztanen aldaketa sozial eta politiko
nabarmenak gertatzen ari dira, eta horren arabera, kazetari honek ordezkatzen
zuen ordenu soziala, non bera eta bere gisakoak goiko aldean baitzeuden, behera
erortzen ari da. Horrek alimaleko buruhausteak eta obsesioak eragiten dizkio, eta
argudioen bidez, eskubideak zabalduz eta protagonismo herritar berria sortuz
eta eraikiz ari den errealitate hori zernahirekin erasotu nahi du, herritarrak
bide/egitasmo eraldatzaile horrekin etsaituz.
Ildo horretan eta
mutil-dantzen inguruan egin dituen berrien haritik, gezur eta manipulazioak erabiltzeko
ez du bat ere kezkarik. Zeren gezurra baita erratea mutil-dantza “baile de
hombres” dela. Mutil-dantzak, izenak dioen gisan, izatekotan “baile de mozos”
baita, eta denok dakigu berak hainbertze goratzen duen jendarte tradizional
horretan mutila eta gizonak ez direla guza bera. Baldintza horietan tradizioa
aipatzeak ez du zentzurik, jendea manipulatzeko ez bada, zeren mutil-dantzak
azken hamarkada luzeetan bere izaera galdu baitzuen eta “ar”-en dantzan bihurtu
baitzen, bertan bai gizonek, baita haurrek ere dantzatzen ahal zuten. Beraz,
arazoa dantzaren izena baldin bada, aspaldi huts egin zaio tradizioari. Dantzaren
eboluzio aukeretako bat izan da hori,
bat ere harrigarria jakinda jendarte patriarkarrean bizi garela, hau da,
emaztekiak bigarren mailako biztanletako duen jendartean. Txistularien
aferarerekin berriz, titularrean “baztertu” zituztela erraten du lehengo urteko
bere diskurtsoari jarraikiz, nahiz horren gaineko afera aski garbi gelditu zen
bere garaian Elizondoko herriko batzarrean eta ez zen inongo bazterketarik
gertatu.
Betiere,
komunikazioaren teorietarat eta kazetari honen idatzietarat itzulita, aski
argigarria den bertze bat “ixiltasunaren kiribila” izenekoa da, Elisabet
Noelle-Neumannek proposatu zuena. Teoria honen arabera, sinpleki erranez,
iritzi publikatuak iritzi publikoa ordezkatuko luke eta, horrela, herritarrek
bazterketa sahiesteko ustez nagusia den iritzi publiko publikatu horrekin bat
egiten dute. Kontrol mekanismo bat da, zeren gerta liteke iritzi publikatua bat
izanagatik, iritzi publikoa bertzea izatea, baina horren kontzientziarik ez
izatea jendebanakoek eta horregatik ixilik gelditzea. Noski gure kazetariak
nesken parte hartzearen kontrako ikuspegia eta iritziak soilik biltzen baditu,
ezbairik gabe hori da bulkatu nahi duena. Berrietan ez da nesken parte
hartzearen aldeko iritzi edo datu bat ere heldu. Iduri luke inor ez dagoela
neskak mutil-dantzetan dantzatzearen alde edo “betiko” mutil-dantzarietatik
batzuk adibidez, ez dutela inongo arazorik neskekin dantzatzeko. Guzti hau aski
kezkagarria eta salagarria da, zeren emaztekiak baztertzen dituen
ekitaldi bat sustatzen ari baita. Horrela, Koartekozelaian gauetan dantzatzen
diren mutil-dantza baztertzaileak aipatzen ditu berrian[3],
argakiz lagundua, alta, plazako mutil-dantza parekide eta jendetsuen inguruan
ez du deus argitaratzen. Helburua garbia da, nesken parte hartzearen aldeko
iritzia ixiltzea, eta Santiago egunean dantzara atera zirenak, bereziki neskak,
sektario eta inposatzaile batzuen gisan erakutsi.
Ezbairik gabe,
mutil-dantzetan nesken parte hartzeak hainbat tentsio eragin ditu, ordenu
sinboliko bat zartatzen ari baita, gizonezkoak nagusi den ordenua hain zuzen. Hori aski nabarmena
da, baina nabarmena da ere hori komunitatearen barnean modu neurtuan kudeatzen
ari dela, kazetari honek bilatzen duen haustura giroaz kutsatu gabe.
Pragmatismo kontu hutsa izan daiteke, baino oraino egituraturik dagoen jendarte
batek, guttieneko elkarbizitza mantentze alderat nahiko berme eta autokontrol
gaitasuna du. Alta, berrien trataeran argi gelditu den moduan kazetariak su
piztaile gisa jokatu nahi izan du, giroa leherrazi eta kiribil ero bat eratu;
guztiz jarrera axolagabea horrelako ardura duen pertsona batengan.
Tarrapataka
idatzitako ohar hauetan pare bat kontu gehiago ukitu nahiko nituzke oraino.
Bistan denez, gaiak tradizioaren eztabaida gainditzen du, azken batean
eskubideetaz ari baikara, emaztekiek bizitzako arlo guztietan normaltasun osoz parte
hartzeko aukeraz. Nolanahi ere, tradizioaren inguruan aski argigarria da
Alberto Gorritiberea filme zuzendariaren gogoeta hau: “Tradizioak nortasun
bat ematen du, baina mugitzen ez bada ur geldi bilakatzen da, azkenean
lokatzarekin nahastuz. Nire ustez tradizioak mugitzen direnean dira onak,
erreka bat bezala mugitzen direnean”. [4]Halaber,
begibistakoa da tradizioak ez dituela eskubideak mugatzen ahal; horregatik,
baztertutako jende-taldeak, kasu honetan emaztekiek, beren buruaren
kontzientzia hartu eta dagozkien eskubideen defentsan plaza berreskuratu nahi
badute, eskubide osoa dute plazan sartu eta mutil-dantzetan parte hartzeko,
inauteetan egin duten modu berean.
Akitzeko kazetari
honen bertze obsesioetako baten harira, hau da, herrian edozein gauzarekin
zatiketa eta haustura bultzatzen ari garenaren harira, mutil-dantzen kontuari
buruz Rosa Park eskubide zibilen aldeko ekintzaile beltza ekarriko nioke
gogora. 1955. urtean Rosa Parkek zuriei “zegokien” jarlekutik ez zutitzea
erabaki zuen bere hiriko autobus batean. Dudarik gabe bere erabakiak haustura
eta zatiketa eragin izanen zuen hirian, “berezko” ordenu sozialaren haustura;
haserrea eta tentsioa ere bai, nahasmendua eta kalapita. Ez dut irudikatu ere
egin nahi gertakari horren berria nola eman izanen zuten Diario de Noticiasen.
Nola bururatu ote zitzaion Rosa Parki zurien jarlekuetan zuriekin bat ere
solastatu gabe jartzen hastea? Hori baino jarrera inposatzaile eta
zatikatzaileagorik!
JOSEBA OTONDO
BIKONDOA
ELIZONDO
iruzkinik ez:
Argitaratu iruzkina