UDAL BERRIA,
ERALDAKETA SOZIALA
ETA HERRI-MUGIMENDUA
(15. Metaziri-n argitaratutako testua)
Udal
hauteskundeetako emaitzen ondotik, eraldaketa sozialean engaiaturik gauden
jendeen eta taldeen artean, aldi berriaz eta gure jardueraz gogoeta egitea
nahitaezkoa da. Oraingo jendartearen egiturak bere horretan badirau ere,
erakundeen eremuan aldaketa nabarmena gertatu da Baztanen, izan ere Bilduk,
Ezkerraren babesarekin alkatetza eskuratu baitu. Hortaz, testuinguru
administratibo-instituzionalean berrikuntza izan da, gehiengo berria osatu da,
eta gainera, herri-mugimenduko militante kualifikatuek eta erreferentzialek
udal gobernuaren ardura beregain dute orain. Horrek, ezbairik gabe, aukerak eta
arriskuak ekartzen ditu.
Orain artioko
balorazioa
Euskal Herriaren
egoeraz, Sortuz eta Bildu koalizioaz ez gara arituko, zeren helburua baztango
egoera pixka bat argitzea baita . Hasteko azkeneko lau edo zortzi urteen
inguruan balorazio labur bat egitea komenigarria litzateke, laburpenek dakarten
mugekin. Baztanen ere kapitalismoaren azken bertsioa den ideologia neoliberal eta
desarrollista gogorrenaren erasoldia jasan dugu, interes multzo horren
zerbitzura zegoen udaletxe teknokrata buru zela. Horrek bi adierazpide izan
ditu: alde batetik herritarren beharrekin zer ikusirik ez zuten egitasmo
txikitzaile eta zentzugabeen parrasta: Erdiz, Aroztegia, Munoa eta Pikota,
foruzainen komisaldegia, elizondoko plaza… Eta bertzetik, baina horrekin
lotuta, herritarrei eta herriei bizkarra
ematen zien jokabidea: inposaketa, herrietako alkateei mespretxua, zahar
etxearen pribatizizaioa, hiltegia…. Gainera, lehen aldiz baztanen, kargu
publikoen profesionalizazioari atea ireki zaio – akaso lehenago egin beharra
zen-, baina hori, herritarren zerbitzura egoteko baino, interes pribatuen inoiz
baino morroiago eta herritarrengandik urrunago egoteko bertzerik ez du balio
izan, exekutiboen pareko jornala justifikatzeko obra-aktibismo zurrunbiloan
eroriz eta politikari teknokraten eraginkortasunaren eta kudeaketaren diskurtso
despolitizatzailea hedatzeko: talentua, berrikuntza…
Haatik,
testuinguru horretan herri-mugimendu azkar eta sendoa garatu da, egitasmo
suntsitzaile desberdinei jokatu diena, eta horien aurkako eztabaidan
herritarren artean kontzientzia sozial eta politikoaren eremuan aitzin urrats
nabarmenak emateko balio izan duena: garapen eta jendarte ereduari buruzko
kritika, parte hartzean oinarrituriko erakundetzearen eskakizuna… Toki
batzuetan erasoaldi neoliberalak herria apisonagailu baten gisan erraustu badu,
Baztanen inoiz baino gehiago indartu du, bai antolaketan baita diskurtsoan ere.
Bilan labur hau akitzeko, oposizioaren eta herri mugimenduaren gibelean aldiro
ezker abertzalearen eskua ikusi nahi izateak NaBaik bizi zuen eldarnioaren eta errealitatearekiko urruntasunaren
erakusgarria da, mugimendu hauek autoeratuak izan baitira eta batzarre bidez
funtzionatu baitute, horrek suposatzen duen esperientzia politiko aberasgarriarekin.
Bertzalde, nahiz eta egitasmo suntsitzaile batzuk gelditu, orohar beren garapen
eta jendarte ereduan sekulako urratsa eman dute: elizondoko sahiesbidea,
Hipersimply, familia bakarrekoen hedapena, etxegintza ero eta neurrigabea,
ekonomiaren tertziarizazioa…
Udal programa
Aitzineko
testuinguruan eta dagoeneko erran dugun gisan, herri mugimendu sendo bat eratu
zen, borroka desberdinen harian esperientzia hartu zuena: antolaketan, talde
dinamiketan, diskurtsoan, eraginkortasunean... Alta, herri mugimenduaren mugak
ere agerian gelditu dira. Aldiro udalaren eta interes politiko-enpresarialen
agendaren gibeletik ibili behar izan gara, eurak soinulari eta bertzeak
dantzari, kasu honetan suhiltzaile gisa. Egitasmo bat geldiarazi orduko bertze
lau eginak zituzten. Gainera, herri-mugimenduaren energia eta indarra aurkako
dinamikan guztiz neutralizaturik zegoen, baldintza horietan aldaketa sozial eta
politikorako edukiak eta bitartekoak lantzea eta garatzea erronka izan da. Ildo
horretan baztango ezker abertzaleak bulkaturik bi ekimen erabakior izan dira: alde batetik baztango
egoeraren diagnostikoa eta bertzetik, baina aitzinekoaren jarraipen modura,
Herri Programaren egitasmoa. Bi egitasmo horietan 180 baztandar inguruk parte
hartu dute, eta aldaketarako tresna indartsu bat egin dute[1].
Gauzak horrela, denok ezagutuzen dugunez -eta horregatik gehiago luzatu gabe-, baztanen ere udal hauteskundeetarako Bildu
ezkerreko subiranisten koalizioa eratu zen, eta haren udal programan, dagoeneko
aipatu ditugun aitzineko ekimen eta ekarpenekin aldaketa sozial eta
politikorako bilduma programatiko eraginkorra egin da, nahiz eta neurri batean
koalizioaren izaerarengatik zerbait marruskatu behar izan den.
Erakundeen
arriskua
Erakundeei buruz
pare bat gauza argitzea beharrezkoa da. Alde batetik, Janet Biehlek eta Murray
Boochikmek[2] dioten gisan, ez dela erakundetze gabeko
jendarterik eta bertzaldetik, Engelsekin
bat eginez erakundeak ez direla neutroak[3]. Gauzak horrela, helburua sakoneko
eraldaketak egitea baldin bada eta eredu sozial, ekonomiko, politiko, kultural
desberdin bat eraikitzea bi alderdi horiek gogoan hartzea nahitaezkoa da.
Horrela, erakundeak ez badira neutroak, horien izaeraz ere eztabaidatu eta
solastatu beharko dugu, eta horren arabera, aldarrikatzen dugun eraldaketen
norabidean egokituko den erakundetzea eraiki: parte hartzailea, herritarren eta
langileen interesen araberakoa… Eta hori, bistan denez, gauden tokitik: jendarte
indibidualista, kontsumokeria, despolitizazioa… Afera egitasmo askatzaile bati dagozkion erakunde
motak zehaztea da eta horiek pittanaka edo ziztuan –indarren arabera-
eraikitzea, betiere garbi izanik, aitzinetik zerbait aurrikusi eta zehaztu
badaiteke ere, praktikak eta esperientziak baldintzatuko dutela garapena. Zentzu
horretan, lehen aipatu dugun udal programan baztanen erakundetze eta
demokratizazioaren inguruan –udala barne- proposamen garrantzitsuak egiten
dira: herrietako batzarreei buruz, batzorde irekiak, galdeketak… Baina hasieran erraten genuenaren haritik,
oraingo erakundeak –eta gero etorri daitezkeenak ere- ez dira neutroak, eta
jendartearen antolaketa bati erantzuten diote. Kasu honetan Estatua eta
administrazioaren egitura osoa, klase gizarte batean klase zuzendariaren interesak
nagusiarazteko bitartekoak dira, eta bizi dugun krisialdiaren kudeaketa guzti horren adibide aski
argigarria da. Hor parte hartzeak inertzia pila batek harrapatzeko arriskua
erran nahi du, eta esperientziaren argitara, indar eta borondate eraldatzailea eraldatua
izateko aukera handia dago. Errezeta magikorik ote dagoen ez dakigu, baina
udalaren kudeaketan eta kontrolean herritarren eta herri erakundeen
inplikazioak helburuetatik ez urruntzeko nahietazekoak direla iduri du.
Erakundeen eta
demokrazia ordezkatzaileen arriskuak eta mugak hor parte hartzea erabakitzen
duten askapen mugimenduendako erronka etengabeak dira. Hortaz, aldiro tentsio
bat mantentzea eskatzen dute, ezarritako helburuak eta egiten ari garena modu
kritiko batean neurtu eta baloratzeko. Historikoki, bertzalde, erakundeetan ez
parte hartzea ere proposatu izan da, baina horri bi gabezi egozten ahal zaizkio:
alde batetik gure errealitatearen eraikuntzan erabakiorrak diren espazioak
direla erakundeak, eta horietan ez parte hartzeak borroka fronte bat uztea
litzatekeela. Eta bertzaldetik, baztanen berean ikusi ahal izanen denez,
erakundeek –udalak kasu honetan- herriko interesekin sintonian aldaketarako
marko egonkor bat ahalbidetu dezaketela.
Dudarik gabe,
erakundeen arriskua jokatzeko, nahitaezkoa da udaletako parte hartzea
estrategia osoago baten barnean planteatzea, hau da, askapen borroka baten
globaltasunean eta horren zati gisa. Horrek erran nahi du, udalaren garrantziaz
ohartuta ere, ez direla indar guztiak udalerat bideratzen ahal, eta beharrezkoa
dela masa borroka, herri mugimendua, eta borroka ideologikoa ere indartzea.
Bistan denez, hau plano ideal batean aise da erratea, bertzerik da praktikara
eramatea.
Eraldaketa
soziala, herri-mugimendua eta udala.
Dagoeneko
aitzinatu dugun gisan, eraldaketa sozial, ekonomiko eta politikorako estrategia
osotasun baten barnean planteatu beharra dago, garbi izanik erakundeetan parte
hartzea beharrezkoa izanik, bide horrek bere mugak eta arriskuak ere badituela,
eta bertze arlo eta eremuetan ere eragin beharra dagoela. Garbi izan behar dugu,
halaber, egiazko aldaketak, sakonenak jendartean ematen direla eta horietan
erakundeek erraztaile edo sustatzaile gisa jokatu badezakete ere,
herri-mugimenduak berak, herriaren muinetik eraginkortasun eta askatasun handiagoa
izan dezakeela horretan eragiteko. Eta hori erranda, gehientsuena errana dagoela
uste dut; hau da, erakundeek, kasu honetan baztango udalak, eraldaketa horren
norabidean aritu behar dute, erraztaile eta sustatzaile gisa, beren buruak
berreginez eta erakundetze berri bati bidea emanez herriak bere burua
gobernatzeko erakundeak izan daitezen. Baina horrek, herri bizi bat eskatzen
du, politikoki konszientea, heldua eta hezia. Lan hori egiteko udalak marko
egonkor bat eraiki dezake, herriko indarrak egitasmo burugabeak geldiarazteko
dinamika ahigarri baterat bideratu beharrean, prozesu sortzaile eta
eraikitzaile batean murgiltzeko. Modu berean, udal berria inertzietan ez
erortzeko eta herriaren agindu eta zerbitzurat egoteko, beharrezkoa da
udalgintzan herritarren eta taldeen autonomiatik eragitea. Taldeek eta herri
mugimenduak ere bere agenda behar du, ez da ardura instituzionalarengatik eta
udal kudeaketak aldika eskatzen duen pragmatismo eta errealismoarengatik etengabe
baldintzatua egoten ahal, horrek herri-mugimendua bera desaktibatzea edo neutralizatzea
ekarriko bailuke. Tentsio autokritikoa mantendu beharra dago.
Guzti honetan,
hala ere, arrisku handienetako bat herri-mugimendua hustutzea izan daiteke,
fisikoki hustutzea, jende anitzek modu baterat edo bertzerat udal gobernuan
parte hartu beharko duelako. Puntu horretan oreka bat aurkitzea erronka
kolektibo bat izanen da. Horren haritik, gerta liteke ere, erakunde berrietan
erabateko konfidantzarengatik delegazionismo suntsitzaile baterako joera nagusitzea,
eta eraldaketa prozesu guztia barnetik higatzea.
Bertzalde, gazte
belaunaldi oso batendako lehen aldia izan da bozkatzeko aukera izan dutena. Gainera
euretako batzuk udal gobernuan ikusiko dituzte. Bazterketa eta ukapen egoera
batetik etortzeak, beharbada erakundeekiko soberako lilura piztu lezake,
atzendurik erakundeen mugak zein izan daitezkeen, eta momentu jakin batean
hortik etsipena eratorriz. Nahiz eta
modu berean, ilusio horren testuinguruan udaletxeari beldurra galdu eta
udal-dinamikaz jabetzeko ere balio dezakeen abaguneak, horrela udala
herritartuz eta gaztetuz, eta herriaren zerbitzuko eginez.
Dudarik gabe, hau
askapen prozesu bat da, kolektiboa; gauden errealitatetik abiaturikoa, bere
konplexutasun guztiarekin. Eztabaida eta gogoeta inoiz baino beharrezkoagoa
izanen da; beti gogoan izanez gure helburua errealitatearen sakoneko eraldaketa
dela, eta ez sistema zuritzea edo azaletik erreformatzea aurpegi gizatiarragoa
eskainiz.
JOSEBA OTONDO
BIKONDOA
ELIZONDO
iruzkinik ez:
Argitaratu iruzkina